1) Οξεία σιαλαδενίτιδα
Ο αδένας είναι πρησμένος και μεγαλύτερος. Από την παρακέντηση λαμβάνουμε ένα πυώδες νεκρωτικό υλικό, που περιέχει λίγα λοβιακά και λίγα κύτταρα των πόρων. Υπάρχουν κύτταρα οξείας φλεγμονής (πολυμορφοπύρηνα), ιστιοκύτταρα και πλασματοκύτταρα. Τα στοιχεία των λοβίων και των πόρων είναι εύθραυστα και για αυτό παρατηρούνται αρκετοί γυμνοί πυρήνες. Πολυπύρηνα μακροφάγα παρατηρούνται επίσης. Η σοβαρή οξεία πυώδης παρωτίτιδα σε ηλικιωμένους ασθενείς είναι σημάδι μιας γενικής κατάστασης απειλητικής για τη ζωή!
Χρόνια σιαλαδενίτιδα
Υπάρχουν κύτταρα χρόνιας φλεγμονής, συνήθως σε ρυπαρό υπόστρωμα σιέλου. Τα λοβιακά κύτταρα που είναι ιδιαίτερα ευπαθή, κάποιες φορές έχουν άφθονο κυτταρόπλασμα. Υπάρχουν αρκετοί γυμνοί πυρήνες στο υπόστρωμα που αντιπροσωπεύουν πιθανότατα τους πυρήνες των κατεστραμμένων λοβιακών κυττάρων. Τα μυοεπιθηλιακά κύτταρα είναι διατεταγμένα σε επίπεδες ομάδες, ενώ υπάρχει ένα λεμφο-πλασματοκυτταροειδές υπόστρωμα. Τα κύτταρα των πόρων παρουσιάζουν υπερπλασία. Δεδομένου ότι υπάρχουν πολλά λεμφοζίδια στην παρωτίδα, εάν βρεθούν μόνο λεμφοκύτταρα και πλασματοκύτταρα, χωρίς τις ανωτέρω αλλαγές των επιθηλιακών στοιχείων, είναι πιθανότερο να πρόκειται για παρακέντηση ενός ενδοαδενικού λεμφοζιδίου παρά μία χρόνια σιαλαδενίτιδα!
Χρόνια σκληρυντική σιαλαδενίτιδα (όγκος Küttner)
Αυτή η πάθηση προσβάλλει συχνότερα τον υπογνάθιο αδένα, και μερικές φορές την παρωτίδα. Παρατηρούνται κατεστραμμένα κυτταρικά στοιχεία του σιελογόνου αδένα σε ένα ρυπαρό υπόστρωμα σιέλου. Σχεδόν πάντα συνοδεύονται από πλακώδη μεταπλασία, που μιμείται ένα καλά διαφοροποιημένο πλακώδες καρκίνωμα.
2) Σιαλαδένωση
Τα λοβιακά κύτταρα εμφανίζονται σημαντικά μεγαλύτερα, με μικρό, περιφερικό πυρήνα και αρκετά ζυμογόνα κοκκία. Το μέγεθος των λοβιακών κυττάρων είναι 58-60 μικρά, ενώ το φυσιολογικό τους μέγεθος είναι 40-45 μικρά. Ο αδένας είναι πρησμένος. Η παρωτίδα παρουσιάζει σημαντικά αυξημένο μέγεθος αμφοτερόπλευρα. Υπάρχει πάντοτε κάποια άλλη συνυπάρχουσα νόσος όπως διαβήτης, δυστροφία, φυματίωση κλπ.
3) Καλοήθης λεμφοεπιθηλιακή νόσος
Το επίχρισμα μοιάζει να προέρχεται από λεμφαδένα. Η αλλοίωση είναι συχνά κυστική, και σε αυτήν την περίπτωση από την παρακέντηση παραλαμβάνουμε υγρό. Παρατηρούνται λοβιακά κύτταρα από την γύρω περιοχή, και υπερπλαστικά κύτταρα των πόρων. Τα επιθηλιακά κύτταρα ίσως παρουσιάζουν οσμωτικές αλλοιώσεις: όχι καλά διαγραφόμενο κυτταρόπλασμα, μεγαλύτερο, ωχρό πυρήνα. Στην περίπτωση θυλακιώδους λεμφοειδούς ανάπτυξης, η διαφορική διάγνωση από ένα κακόηθες λέμφωμα ίσως είναι δύσκολη. Στην Γερμανική βιβλιογραφία η αλλοίωση ονομάζεται: αυτοάνοση σιαλαδενίτιδα- συνδέεται ή αποτελεί μέρος του Συνδρόμου Sjögren.
4) Κύστη σιελογόνου αδένα
Υπάρχει κυστικό, συχνά πυκνό υγρό, το οποίο περιέχει κρυσταλλοειδή, με στοιχεία οσμωτικής αλλοίωσης των επιθηλιακών στοιχείων. Το δείγμα ίσως να έχει πολύ μικρή κυτταροβρίθεια. Υπάρχει ρυπαρό νεκρωτικό υπόστρωμα. Ίσως παρατηρηθούν μεγάλοι εξαγωνικοί κρύσταλλοι. Σε περίπτωση φλεγμονής, ίσως παρατηρηθούν άτυπα μεταπλαστικά πλακώδη κύτταρα.
5) Λεμφοεπιθηλιακή κύστη
Υπάρχει ένας ετερογενής πληθυσμός λεμφοκυττάρων σε υπόστρωμα ομογενούς κυστικού υγρού. Η κύστη ίσως καλύπτεται από πλακώδες επιθήλιο. Η κυτταρολογία της λεμφοεπιθηλιακής κύστης σε ασθενείς με AIDS είναι η ίδια, αλλά πρέπει να γνωρίζουμε την παρουσία υψηλής περιεκτικότητας σε ιούς του υγρού σε αυτές τις περιπτώσεις (μεγάλο ποσό μολυσματικών μορίων ιού).
