Ωοθήκες

Πού είναι οι ωοθήκες;

Οι ωοθήκες αποτελούν βασικό μέρος του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος. Κάθε γυναίκα έχει δύο ωοθήκες. Έχουν σχήμα οβάλ, μήκος περίπου τεσσάρων εκατοστών και βρίσκονται εκατέρωθεν της μήτρας, πάνω στο τοίχωμα της λεκάνης. Συγκρατούνται στη θέση τους με συνδέσμους που συνδέονται με τη μήτρα, αλλά δεν συνδέονται άμεσα με την υπόλοιπη γυναικεία αναπαραγωγική οδό, π.χ. τις σάλπιγγες.

Τι κάνουν οι ωοθήκες;

Οι ωοθήκες έχουν δύο κύριες αναπαραγωγικές λειτουργίες στο σώμα. Παράγουν ωάρια για γονιμοποίηση και παράγουν τις αναπαραγωγικές ορμόνες, οιστρογόνα, προγεστερόνη και ανδρογόνα. Η λειτουργία των ωοθηκών ελέγχεται από την ορμόνη απελευθέρωσης γοναδοτροπινών, που απελευθερώνεται από τον υποθάλαμο, η οποία με τη σειρά της διεγείρει την υπόφυση να παράγει ωχρινοτρόπο ορμόνη και ωοθυλακιοτρόπο ορμόνη. Αυτές οι ορμόνες μεταφέρονται στην κυκλοφορία του αίματος στις ωοθήκες για να ρυθμίσουν τον εμμηνορροϊκό κύκλο.

Οι ωοθήκες απελευθερώνουν ένα ωάριο (ωοκύτταρο) στο μέσο του κάθε εμμηνορροϊκού κύκλου. Συνήθως, μόνο ένα ωάριο από μια ωοθήκη απελευθερώνεται κατά τη διάρκεια κάθε εμμηνορροϊκού κύκλου, γνωστό ως ωορρηξία. Ένα θηλυκό μωρό γεννιέται με όλα τα ωάρια που θα έχει ποτέ. Υπολογίζεται ότι είναι περίπου δύο εκατομμύρια, αλλά μέχρι τη στιγμή που ένα κορίτσι φτάσει στην εφηβεία, ο αριθμός αυτός έχει μειωθεί σε περίπου 400.000. Από την εφηβεία έως την εμμηνόπαυση, μόνο περίπου 300 – 400 ωάρια θα απελευθερωθούν μέσω της ωορρηξίας.

Στην ωοθήκη, όλα τα ωάρια αρχικά περικλείονται σε ένα μόνο στρώμα κυττάρων γνωστό ως ωοθυλάκιο, το οποίο υποστηρίζει το ωάριο. Κατά τη διάρκεια της ωοθυλακικής φάσης (πρώτο μέρος του εμμηνορροϊκού κύκλου), ένα ή δύο ωοθυλάκια αναπτύσσονται. Καθώς το ωοθυλάκιο μεγαλώνει παράγει οιστραδιόλη. Καθώς τα επίπεδα οιστραδιόλης αυξάνονται, αυτό προκαλεί τον υποθάλαμο και την υπόφυση να δημιουργήσουν υψηλά επίπεδα ωχρινοτρόπου ορμόνης (και κάποια ωοθυλακιοτρόπο ορμόνη) στο μέσο του κύκλου για να προκαλέσουν ωορρηξία. Κατά τη διάρκεια της ωορρηξίας, το ωάριο απελευθερώνεται από το ωοθυλάκιο στην ωοθήκη στη σάλπιγγα.

Μόλις απελευθερωθεί το ωάριο κατά την ωορρηξία, το κενό ωοθυλάκιο που παραμένει γίνεται το ωχρό σωμάτιο. Το ωχρό σωμάτιο παράγει τις ορμόνες προγεστερόνη (σε μεγαλύτερη ποσότητα) και οιστρογόνα (σε μικρότερη ποσότητα). Αυτές οι ορμόνες προετοιμάζουν την επένδυση της μήτρας για μια πιθανή εγκυμοσύνη (σε περίπτωση που το απελευθερωμένο ωάριο γονιμοποιηθεί από σπέρμα στη γυναικεία αναπαραγωγική οδό).

Εάν το απελευθερωμένο ωάριο δεν γονιμοποιηθεί και δεν συμβεί εγκυμοσύνη κατά τη διάρκεια ενός εμμηνορροϊκού κύκλου, το ωχρό σωμάτιο διασπάται και η έκκριση οιστρογόνων και προγεστερόνης σταματά. Λόγω της πτώσης των επιπέδων προγεστερόνης, η επένδυση της μήτρας αρχίζει να πέφτει και χάνεται από το σώμα μέσω της εμμήνου ρύσεως, ή μιας «περιόδου». Η έμμηνος ρύση συνήθως διαρκεί περίπου 3-5 ημέρες. Η ημέρα 1 της εμμήνου ρύσεως σηματοδοτεί την έναρξη ενός νέου εμμηνορροϊκού κύκλου.

Η εμμηνόπαυση αναφέρεται στο τέλος των αναπαραγωγικών ετών μιας γυναίκας μετά την τελευταία της έμμηνο ρύση και είναι περίπου 51 ετών. Αυτό προκαλείται από την απώλεια των υπολοίπων ωοθυλακίων στην ωοθήκη. Όταν δεν υπάρχουν άλλα ωοθυλάκια (τα οποία το καθένα περιέχει ένα ωάριο), η ωοθήκη επίσης δεν παράγει πλέον τις ορμόνες οιστρογόνα και προγεστερόνη, που ρυθμίζουν τον εμμηνορροϊκό κύκλο. Ως αποτέλεσμα, η εμφάνιση εμμηνορροϊκών κύκλων και μηνιαίων περιόδων σταματά.

Τι ορμόνες παράγουν οι ωοθήκες;

Οι κύριες ορμόνες που εκκρίνονται από τις ωοθήκες είναι τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη, και οι δύο σημαντικές ορμόνες στον εμμηνορροϊκό κύκλο. Η παραγωγή οιστρογόνων κυριαρχεί στο πρώτο μισό του εμμηνορροϊκού κύκλου πριν από την ωορρηξία και η παραγωγή προγεστερόνης κυριαρχεί κατά το δεύτερο μισό του εμμηνορροϊκού κύκλου μετά το σχηματισμό του ωχρού σωματίου.

Και οι δύο ορμόνες είναι σημαντικές για την προετοιμασία της επένδυσης της μήτρας για εγκυμοσύνη και την εμφύτευση ενός γονιμοποιημένου ωαρίου ή εμβρύου. Εάν η σύλληψη συμβεί κατά τη διάρκεια ενός εμμηνορροϊκού κύκλου, το ωχρό σωμάτιοδεν χάνει την ικανότητά του να λειτουργεί και συνεχίζει να εκκρίνει οιστρογόνα και προγεστερόνη, επιτρέποντας στο έμβρυο να εμφυτευθεί στην επένδυση της μήτρας και να σχηματίσει πλακούντα. Οι ωοθήκες παράγουν επίσης μικρές ποσότητες ανδρογόνων (ανδρικές ορμόνες).

Τι μπορεί να πάει στραβά με τις ωοθήκες;

Οποιεσδήποτε ιατρικές παθήσεις που εμποδίζουν τις ωοθήκες να λειτουργούν σωστά μπορεί να μειώσουν τη γονιμότητα μιας γυναίκας. Οι ωοθήκες φυσικά σταματούν να λειτουργούν τη στιγμή της εμμηνόπαυσης. Αυτό συμβαίνει στις περισσότερες γυναίκες περίπου στην ηλικία των 51 ετών. Εάν αυτό συμβεί νωρίτερα, π.χ. πριν από την ηλικία των 40 ετών, ονομάζεται «πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια». Η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης (HRT) είναι η πιο κοινή θεραπεία για την αντικατάσταση των επιδράσεων των ορμονών των ωοθηκών που λείπουν.

Οποιαδήποτε ανωμαλία που προκαλεί απώλεια της φυσιολογικής ανάπτυξης των ωοθηκών, όπως το σύνδρομο Turner, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη μη σωστή λειτουργία των ωοθηκών και μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια της γονιμότητας της γυναίκας. Οι ωοθήκες μπορεί επίσης να καταστραφούν από θεραπείες για άλλες παθήσεις, ιδιαίτερα χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία για θεραπεία καρκίνου.

Η πιο κοινή διαταραχή των ωοθηκών είναι το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, το οποίο επηρεάζει το 8-13% των γυναικών σε αναπαραγωγική ηλικία. Σε μια πολυκυστική ωοθήκη, τα ωοθυλάκια ωριμάζουν σε ένα ορισμένο στάδιο, αλλά στη συνέχεια σταματούν να αναπτύσσονται και αποτυγχάνουν να απελευθερώσουν ένα ωάριο. Αυτά τα ελαττωμένα ωοθυλάκια μπορεί να εμφανιστούν ως κύστες στις ωοθήκες σε υπερηχογράφημα (που ονομάζεται «μορφολογία πολυκυστικών ωοθηκών»).

Οι προσβεβλημένες γυναίκες μπορεί να έχουν συμπτώματα περίσσειας ανδρικών ορμονών (υπερανδρογονισμός), όπως υπερβολική τριχοφυΐα (υπερτρίχωση) ή ακμή ή μη ωορρηξία (ανωορρηξία) που οδηγεί σε ακανόνιστη (ολιγομηνόρροια) ή απουσία (αμηνόρροια). Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών μπορεί επίσης να συσχετιστεί με υψηλό δείκτη μάζας σώματος ( ΔΜΣ), και με την ινσουλίνη να μην λειτουργεί τόσο αποτελεσματικά (αντίσταση στην ινσουλίνη) που οδηγεί σε αυξημένο κίνδυνο διαβήτη τύπου 2.